بدون تردید راه سعادت از دروازه های دانش و تمدن می گذرد و به هیچ عنوان امکان ندارد مسیر خوشبختی از وادی جهل و عقب ماندگی بگذرد و هیچ دین و اندیشه ای به مانند اسلام که محمد نبی صلی الله علیه و سلم آن را آورده، جایگاه دانشمندان را بالا نبرده و با آنان به نیکی وبزرگواری رفتار نکرده است. اسلام به طلب دانش و استفاده از فکر و اندیشه فراخوانده و به تدبر و تفکر دعوت کرده است. اسلام تمدن بزرگی بوجود آورد که در شرق و غرب زمین گسترش یافت. به همین سبب بعثت رسول خدا محمد صلی الله علیه و سلم یک انقلاب علمی واقعی به شمار می رود. در محیطی که دانش در آن بیگانه بود و فراگیری آن امری عادی به شمار نمی رفت. اسلام آمد تا با دانش آغاز کند و دنیا را با نور هدایت ربانی روشن سازد. خداوند بلند مرتبه می فرماید {آيا حكم [روزگار] جاهليّت را مي‌خواهند! و براي گروهي که يقين دارند، چه كسي در داوري بهتر از خداوند است }[ سوره مائده آیه 50]
در این دین جایی برای جهالت، نادانی، شک، تردید و دودلی وجود ندارد و نخستین آیه ای که بر پیغمبر درس ناخوانده نازل شد عبارت بود از{ بخوان به [يمن] نام پروردگارت که [سراسر هستي را] آفريد (1)انسان را از خونپاره‌هاي بسته آفريد (2)بخوان و پروردگارت بس گرامي است (3)كسي که [نوشتن] با قلم آموخت (4)به انسان آنچه را که نمي‌دانست، آموخت (5)} [ سوره فلق آیه 5-1]
واضح است که این نخستین موضوع؛ کلید شناخت این دین و کلید شناخت دنیا و آخرت است. جایی که تمامی انسان ها به سوی آن باز می گردند.
با دقت می توان دریافت که اهتمام اسلام به دانش فقط در آغاز نزول قرآن نبوده بلکه از آغاز آفرینش انسان می باشد. همانگونه که قرآن در آیاتش برای ما حکایت می کند، خداوند آدم را آفرید و او را خلیفه خود در زمین نهاد و به فرشتگان دستور داد تا بر او سجده کنند و او را عزیز و محترم گردانده و جایگاه او را بالا برد. و سپس برای ما و فرشتگان سبب این عزت و احترام را ذکر کرده که علت آن دانش و علم است. خداوند متعال در این موضوع می فرماید {و چون پروردگارت به فرشتگان فرمود: به راستي من جانشيني در زمين خواهم گمارد، گفتند: آيا كسي را در آنجا مي‌گماري که در آنجا فساد كند و خونها بريزد، حال آنكه ما با ستايش تو تسبيح مي‌گوييم و تو را پاك مي‌شماريم! فرمود: به يقين من چيزي را مي‌دانم که شما نمي‌دانيد (30)و [خداوند] همه نامها [ي آفريدگان] را به آدم آموخت، سپس آنها را بر فرشتگان عرضه داشت، آن گاه فرمود: اگر راستگوييد، مرا به نامهاي اينها خبر دهيد (31)گفتند: تو را به پاكي ياد مي‌كنيم: ما دانشي جز آنچه به ما آموخته‌اي، نداريم. تويي که داناي فرزانه‌اي (32) فرمود: اي آدم، اينان را به نامهاي آنها خبر ده، پس چون [آدم] آنان را از نامهاي آنها خبر داد، [خداوند] فرمود: آيا به شما نگفته بودم که به راستي من غيب آسمانها و زمين را مي‌دانم و مي‌دانم آنچه را که آشكار مي‌كنيد و آنچه را که نهفته مي‌داشتيد (33)} [ سوره بقره آیه 33-30]
و از مواردی که به جایگاه دانش و ارزش آن اشاره می کند آن است که قرآن نه تنها فقط در آغاز در باره آن سخن می گوید - آنجا که می گوید{ بخوان}، بلکه روشی ثابت در این قانون جاویدان است. تقریبا هیچ سوره ای از سوره های قرآن از بحث فراگیری دانش به صورت مستقیم و غیر مستقیم خالی نیست. خداوند متعال برای بزرگترین امر غیر قابل انکار یعنی توحید و یکتاپرستی ذات باری تعالی به دانش و فراگیری دعوت می کند. خداوند متعال می فرماید {پس بدان که معبود [راستيني] جز خدا نيست و براي گناهت و براي مردان و زنان مؤمن آمرزش بخواه و خداوند گردشگاه و قرارگاهتان را مي‌داند } [ سوره محمد آیه 19]
و به بزرگی دانش و صاحبان آن امر کرده و یکسانی دانا و نادان را رد می کند {بگو: آيا آنان که مي‌دانند و آنان که نمي‌دانند برابرند! تنها خردمندان پند مي‌پذيرند } [ سوره زمر آیه 9]
و مقام صاحبان دانش را در دنیا بس بالا می برد. این علاوه از پاداش آخرت می باشد. خداوند می فرماید {خداوند به مراتبي [منزلت] مؤمنانتان و كساني را که علم يافته‌اند، بالا برد. و خداوند به آنچه مي‌كنيد آگاه است } [ سوره مجادله آیه 11]
گذشته از این که در قرآن کریم به زیاده طلبی در هیچ چیز جز دانش تشویق نشده است. خداوند بلند مرتبه می فرماید {و بگو: پروردگارا، به من دانشي بيفزاي } [ سوره طه آیه 114]
به همین سبب این از جهت مبالغه نبود آن گاه که رسول خدا صلی الله علیه و سلم فرمودند:" هر کس راهی بپیماید تا در آن دانش بیاموزد خداوند به آن راه بهشت را برایش هموار می کند و فرشتگان پرهای خویش را برای خشنودی طالب دانش پهن می کنند و هر آن چه در آسمان ها و زمین هست و حتی ماهیان در آب، برای او استغفار می کنند و همانا فضل و برتری عالم و دانشمند به نسبت عابد و پرهیزکار به مانند برتری ماه بر دیگر ستارگان است. دانشمندان و علماء میراث بران پیغمبران اند و آنها نه دینار و درهمی بلکه دانش را به ارث باقی گذاشته اند. پس هرکس از آن بهره ای برده، همانا بهره و نصیب بزرگی به او رسیده است. ( روایت در صحیح مسلم) به همین سبب مساجد؛ مراکز دانش و دانشمندان گشتند.
اوج شگفتی زمانی است که تعداد تکرار کلمه علم و مشتقات آن در قرآن کریم- کتاب خداوند- را بشماریم. بعد از تحقیق متوجه می شویم که 779 بار تکرار شده است. یعنی به طور متوسط هفت بار در هر سوره از سوره های قرآن. این فقط کلماتی هستند که از ماده کلمه سه حرفی- ع ل م – مشتق شده اند. اما کلمات دیگری نیز هستند که به علم اشاره می کنند اما از این ماده نیامده اند. کلماتی مانند: یقین، هدایت، عقل، فکر، نظر، حکمت، فقه، برهان، دلیل، حجت، آیه و نشانه ، بینه و دیگر معانی که زیر عنوان علم قرار می گیرند و به آن تشویق می کنند. اما در سنت نبوی به سادگی نمی توان تعداد تکرار این کلمه را مشخص نمود. زیرا این معنی بسیار تکرار شده است.
قرآن کتاب فیزیک، شیمی، زیست شناسی و یا ریاضیات نیست بلکه آن "کتاب هدایت" است. و با وجود این هر گز با چیزی که دانش جدید آن را تایید کرده، مخالفت ننموده است.
این تاثیر بسیار بلند مدتی بر دولت اسلامی، که بعد از این تشکیل شد بر جا گذاشت و جنب و جوش علمی بسیار گسترده ای در میادین مختلف علم و دانش بوجود آورد. چنان جنب و جوشی که تاریخ نمونه آن را سراغ ندارد. این تحرک بزرگ، سبب شکوفایی تمدنی بسیار بزرگ توسط مسلمانان گشته و میراث انسانی را با توشه ای عظیم از علم و دانش تقویت نمود. به طوری که تمام دنیا را مدیون خود ساخت. ماکس مایرهوف می گوید:" می توان پیشرفت علم شیمی در اروپا را به صورت مستقیم به "جابر بن حیان" نسبت داد و بزرگترین دلیل بر این مدعا آن است که تا هنوز بیشتر مصطلحات مورد استفاده در زبان های مختلف اروپایی، واژگانی هستند که او وضع کرده است".
الدومییلی می گوید: " اگر به دانش ریاضیات و ستاره شناسی دقت کنیم پی می بریم که از همان آغاز دانشمندان بلند پایه ای دراین موضوعات در میان مسلمانان وجود دارد. از مشهورترین آنها ابوعبدالله محمد بن موسی خوارزمی است[1].. خوارزمی یک مجموعه از ریاضی دانان بسیار بزرگ را تربیت نمود و کتابهای او تا قرن شانزدهم در دانشگاههای اروپا تدریس می شد".
[1] بنیانگذار علم جبر, معرف نظام عددی هند و وضع کننده مباحث فراوانی در حساب و ستاره شناسی و جغرافیا.زیگرید هونکه در باره دانش جراحی از کتاب" التصریف لمن عجز عن التالیف[2]" از آن زهراوی می گوید:" قسمت سوم این کتاب نقش بسیار مهمی در اروپا ایفا کرد و این قسمت از دانش پزشکی را به جایگاه بزرگی رساند. پس بعد از آن دانش جراحی مستقل گشته و در اصول خود بر علم تشریح پای گرفت ".
[2] آن عبارت است از یک دانشنامه پزشکی سی مجلدی همراه با تصاویر فراوان و شکل هایی از آلات و ابزارهایی که مولف زهراوی در عمل جراحی از آنها استفاده کرده. گیرار کریمونی قسمت جراحی این دانش نامه را در قرن دوازدهم میلادی به لاتین ترجمه کرده که بارها چاپ شده است. یکی از این چاپ ها در سال 1497 در ونیز بود و چاپ بعدی در بازل در سال 1541 و چاپ سوم در 1778 در اکسفورد و دکتر لوکلیرک در قرن نوزدهم آن را به فرانسه برگزداند.کتاب زهراوی تاثیر بسیاری در نهضت فراگیری دانش در اروپا در طی پنچ قرن بر جای گذاشت. این کتاب در دانشگاههای اروپا تدریس می شده و منبع جراحان اروپایی بود و از آن بسیار آموختند.
تا هنوزهم دانشمندان مسلمان دست آوردهای فراوانی تقدیم بشریت می کنند؛ احمد زویل[3] در کتابش" عصر دانش" می گوید:" کار من جایی در وسط اتم ها قرار دارد، جایی که اجزای اتم به هم می پیوندند و یا از هم فاصله می گیرند..
عجیب نیست که این دانش هدایت و نوری است که محمد صلی الله علیه و سلم آن را تقدیم کرد وبا آن بشریت را از مرداب های گندیده جهالت بیرون آورد و او را در طول تاریخ با دانش و تمدن برافراشت.
[3] شیمیدان مصری که در سال 1999 جایزه نوبل شیمی را به دست آورد او دوربینی اختراع کرده بود که می توانست طیف نوری را تجزیه و تحلیل کند. این ابزار می توانست با سرعت فمتو ثانیه کار کند. او همچنین تحقیقاتی در باره عکس العمل های شیمایی انجام داد . این اختراع بشریت آن چنان گامی به جلو برد که انتظار آن را نمی برد.این اختراع به انسان این توان را داد تا اتم ها را در حین عکس العمل های شیمیایی به وسیله تکنولوژی لیزر سریع ببیند. دکتر احمد زویل سیستم عکس برداری بسیار سریع را اختراع کرد که با استفاده از لیزر صورت می گرفت و می توانست اجزای اتم را در هنگام به هم آمیختگی و منفک شدن رصد کند. آن زمانی که این تصویر گرفته می شود را فمتو ثانیه می گویند که آن یک قسمت از یک میلیون میلیاردم ثانیه است.اسلام اسلوب دقیق فراگیری دانش را ارایه داد. برای نمونه اسلام از تقلید بدون اندیشه برحذر داشته است: خداوند پاک در باره مشرکان می گوید {گويند: [نه] بلكه از شيوه‌اي که نياكانمان را بر آن يافته‌ايم، پيروي مي‌كنيم. آيا [چنين مي‌كنند] اگر چه پدرانشان چيزي نفهميده و راه نيافته باشند! } [ سوره بقره آیه 170]
و از پیروی کردن گمان بدون روش علمی باز می دارد. خداوند بلند مرتبه می فرماید { [آنان] جز از گمان پيروي نمي‌كنند و آنان [كاري] نمي‌كنند جز آنكه دروغ مي‌گويند } [ سوره انعام آیه 116]
و از هوس هایی که با علم و منطق و عقل و تحقیق مخالف هستند نهی کرد. خداوند متعال می فرماید {و بسياري با خواسته‌هاي [نفساني] خويش بدون علم [مردم را] گمراه مي‌كنند. } [ سوره انعام آیه 119]
و از تنفر و بیزاری که از عدالت دور می کند، هشدار می دهد و می فرماید {و دشمني قومي شما را بر آن ندارد که به عدالت رفتار نكنيد، به عدالت رفتار كنيد که آن به تقوي نزديكتر است و از خداوند پروا بداريد، که خداوند به آنچه مي‌كنيد آگاه است } [ سوره مائده آیه 8]
و پیرامون موضوعیت در فراگیری دانش، خداوند بلند مرتبه در باره یهود می گوید {[گروهي] از يهود هستند که كلمات را از جايگاهشان تغيير مي‌دهند و مي‌گويند: «شنيديم و نافرماني كرديم}[ سوره نساء آیه 46]
و از سرکشی و اختلاف بر حذر می دارد. خداوند بلند مرتبه می فرماید {تنها راه [نكوهش] بر كساني [باز است] که به مردم ستم مي‌كنند و در زمين به ناحق‌ّ [تباهي] مي‌جويند. اينانند که عذابي دردناك [در پيش] دارند } [ سوره شوری آیه 42]
و امانت داری علمی همراه با عدالت را در میان مردم می ستاید و می فرماید{و چون در ميان مردم حكم كنيد به عدل [و انصاف] حكم كنيد}[ سوره نساء آیه58]
و به عدل و پابرجایی در حق و قسط و گواهی راستین امر می کند ومی فرماید {اي مؤمنان، به داد استوار [و] براي خدا گواه باشيد و اگر چه به زيان خودتان باشد.} [ سوره نساء آیه 135]
و در باره اهمیت تحقیق درباره دلیل و برهان می فرماید.{ بگو: اگر راست مي‌گوييد، دليل خود را بياوريد. } [ سوره نمل آیه 64]
و نمونه های دیگر ازاین موارد که روش مند بودن راه فراگیری علم و ایجاد تمدن را ترسیم می کند.
Download : اسلام و دانش -
راه خوشبختی مسیر دانش و تمدن - Book path-2-happiness
